1. MES là gì?

MES (Manufacturing Execution System), hay còn gọi là Hệ thống thực thi sản xuất, là một hệ thống phần mềm quản lý và kiểm soát quá trình sản xuất tại nhà máy, xưởng sản xuất trong thời gian thực.

Nó đóng vai trò kết nối trực tiếp giữa tầng quản lý (ERP, quản trị doanh nghiệp) và tầng vận hành (máy móc, công nhân, dây chuyền), giúp:

• Giám sát toàn bộ quy trình sản xuất

• Thu thập và xử lý dữ liệu sản xuất tức thời

• Điều phối công việc, nhân sự và máy móc

• Đảm bảo sản xuất đúng tiến độ, đúng chất lượng

2. Hệ thống MES hoạt động như thế nào?

Việc ứng dụng hệ thống MES (Manufacturing Execution System) không còn là lựa chọn, mà đã trở thành yếu tố bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn nâng cao năng suất và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, để tận dụng tối đa sức mạnh của MES, chúng ta cần hiểu rõ cách hệ thống này vận hành, vai trò trong từng khâu sản xuất và cách sử dụng hiệu quả.

Ngay sau đây, hãy cùng khám phá chi tiết cách MES hoạt động và hướng dẫn sử dụng từng bước, giúp doanh nghiệp dễ dàng triển khai và bứt phá trong thời đại sản xuất thông minh.

Tiếp nhận và phân tích kế hoạch sản xuất

• MES nhận dữ liệu kế hoạch sản xuất từ hệ thống ERP (Enterprise Resource Planning) hoặc từ bộ phận quản lý.

• Các thông tin như: đơn hàng, sản phẩm, số lượng, thời hạn giao hàng… được phân tích và chuyển thành lệnh sản xuất chi tiết.

Phân bổ nguồn lực và lập lịch

• MES tự động phân bổ công việc cho các dây chuyền, máy móc và nhân sự phù hợp.

• Lập lịch chi tiết cho từng công đoạn: thời gian bắt đầu, thời gian kết thúc, năng suất dự kiến.

• Tối ưu năng lực thiết bị và giảm thời gian chờ.

Giám sát và điều hành sản xuất theo thời gian thực

• MES thu thập dữ liệu trực tiếp từ máy móc (cảm biến, PLC) và từ công nhân (qua thiết bị đầu cuối, tablet, máy tính…).

• Dữ liệu gồm: tiến độ, trạng thái máy, sản lượng, lỗi, chất lượng sản phẩm, tiêu hao nguyên vật liệu…

• Hiển thị tức thời trên dashboard, giúp quản lý ra quyết định nhanh, điều chỉnh kịp thời khi có sự cố.

Quản lý chất lượng và truy xuất nguồn gốc

• Ghi nhận và kiểm soát từng lô sản phẩm, từng công đoạn.

• Kết hợp kiểm tra chất lượng (QA/QC) ngay trên hệ thống, giúp phát hiện lỗi sớm và hạn chế sản phẩm lỗi ra thị trường.

• Hỗ trợ truy xuất nguồn gốc khi cần điều tra hoặc đáp ứng yêu cầu khách hàng.

Đồng bộ dữ liệu và liên kết hệ thống khác

• MES có thể kết nối với ERP, hệ thống quản lý kho (WMS), hệ thống quản lý bảo trì (CMMS),… để tạo thành chuỗi quản lý sản xuất khép kín.

• Đảm bảo dữ liệu xuyên suốt, đồng nhất giữa các bộ phận, từ quản lý cấp cao đến vận hành xưởng.

3. Hướng dẫn quy trình triển khai hệ thống MES

Hệ thống MES (Manufacturing Execution System) đóng vai trò như “bộ não” kết nối giữa quản lý và xưởng sản xuất, giúp doanh nghiệp kiểm soát quy trình, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Tuy nhiên, để phát huy tối đa hiệu quả, việc nắm rõ cách sử dụng MES là yếu tố then chốt.

Để triển khai thành công hệ thống MES (Manufacturing Execution System), doanh nghiệp cần đi theo một lộ trình bài bản, từ khảo sát hiện trạng cho đến vận hành ổn định.

3.1. Khảo sát quy trình sản xuất

Mục tiêu: Hiểu đúng quy trình hiện hữu (as-is) tại hiện trường.

Công việc chính:

• Trực tiếp quan sát tại xưởng/kho để nắm bắt luồng vận chuyển vật tư – bán thành phẩm – thành phẩm.

• Thu thập tài liệu: quy trình, biểu mẫu, BOM, routing, tiêu chuẩn chất lượng, ca/kíp, lịch máy.

• Vẽ sơ đồ luồng thông tin: ai nhập liệu, ai phê duyệt, hệ thống nào đang sử dụng (ERP, Excel, giấy).

• Ghi nhận vấn đề: tắc nghẽn, trùng lặp, thiếu dữ liệu, chênh lệch giữa PLC và thực tế.

Đầu ra: Báo cáo khảo sát, sơ đồ quy trình “as-is”, danh sách pain points, phạm vi triển khai sơ bộ.

3.2. Phân tích hiện trạng & xác định mục tiêu

Mục tiêu: Xác định mô hình “to-be” và KPI cần đạt được.

Công việc chính:

• Phân tích khoảng cách (Gap Analysis) giữa “as-is” và “to-be”.

• Xác định KPI: OEE, lead time, tỷ lệ NG, độ chính xác tồn kho, OTIF, thời gian chốt báo cáo…

• Ưu tiên yêu cầu theo mô hình MoSCoW (Must/Should/Could/Won’t).

• Xây dựng tài liệu URD/BRD: yêu cầu nghiệp vụ, quy tắc, dữ liệu, báo cáo.

Đầu ra: URD/BRD đã thống nhất, danh sách KPI mục tiêu, lộ trình ưu tiên.

3.3. Lựa chọn nhà cung cấp

Mục tiêu: Chọn giải pháp phù hợp với ngân sách và mục tiêu doanh nghiệp.

Công việc chính:

• Soạn RFP/SoW: phạm vi, tích hợp, bảo mật, SLA, đào tạo, bảo trì.

• Thực hiện Demo/PoC theo kịch bản chuẩn (shopfloor → WMS → QA → báo cáo).

• Đánh giá: năng lực kỹ thuật, roadmap sản phẩm, tham chiếu ngành, chi phí TCO.

• Thống nhất hợp đồng, mốc nghiệm thu và tiêu chí chấp nhận.

Đầu ra: Nhà cung cấp được lựa chọn, kế hoạch tổng thể và tiêu chí nghiệm thu.

3.4. Thiết kế & chuẩn hoá

Thiết kế hệ thống (Solution/Technical Design)

• Kiến trúc tích hợp: MESX – ERP – PLC/SCADA – WMS.

• Thiết kế module: Sản xuất, Chất lượng, Bảo trì, WMS, Traceability.

• Giao diện, báo cáo, cảnh báo, tham số cấu hình.

• Thiết kế tích hợp: API/ETL, chuẩn dữ liệu trao đổi, bảo mật.

Đầu ra: Tài liệu SDD, danh mục cấu hình, mockup UI, danh sách báo cáo.

Chuẩn hoá quy trình

• Chuẩn hoá routing, tiêu chuẩn công đoạn, trách nhiệm & điểm kiểm soát.

• Chuẩn hoá biểu mẫu số hoá (e-form), quy tắc phê duyệt.

• Xây dựng SOP/Work Instruction theo chuẩn MES.

Đầu ra: SOP chuẩn hoá, lưu đồ “to-be”, ma trận trách nhiệm (RACI).

Chuẩn hoá dữ liệu

• Chuẩn hoá master data: Item/BOM đa cấp, Routing, Workcenter, Machine, Tool/Mold, Labor, QC spec, mã lỗi, định mức…

• Quy tắc mã hoá, đơn vị đo, ca/kíp, lịch làm việc.

• Làm sạch dữ liệu, mapping, thử import và kiểm tra.

Đầu ra: Bộ master data sạch, template import, biên bản kiểm dữ liệu.

3.5. Đào tạo người dùng (Enablement)

Mục tiêu: Người dùng làm chủ hệ thống.

Công việc chính:

• Đào tạo theo vai trò: kế hoạch, điều độ, công đoạn, QC, bảo trì, kho, IT.

• Chuẩn bị tài liệu hỗ trợ: quick guide, video, checklist ca/kíp.

• Thực hiện UAT theo kịch bản: đánh giá pass/fail, ghi nhận issue & cải tiến.

Đầu ra: Biên bản đào tạo, kết quả UAT, danh sách issue & kế hoạch khắc phục.

3.6. Vận hành & bảo trì (Go-Live & Run)

Mục tiêu: Đảm bảo vận hành ổn định và cải tiến liên tục.

Công việc chính:

• Cutover: chốt tồn kho, nạp dữ liệu khởi tạo, chuyển đổi trạng thái.

• Go-Live: hỗ trợ hiện trường, theo dõi KPI, war-room xử lý sự cố.

• Vận hành: giám sát OEE, WIP, cảnh báo, đối soát ERP.

• Bảo trì: SLA, nâng cấp, vá lỗi, review định kỳ, lộ trình cải tiến.

Đầu ra: Biên bản Go-Live, báo cáo ổn định, SLA report, backlog cải tiến.

Trong quá trình triển khai MES, các bên sẽ phối hợp chặt chẽ với những vai trò rõ ràng.

• Phía doanh nghiệp khách hàng thường có ban dự án gồm sponsor và các đại diện nghiệp vụ quan trọng như sản xuất, QC, kho, kế hoạch, bảo trì và IT.
• Bên nhà cung cấp đảm nhận các vị trí chuyên môn gồm quản lý dự án (PM), phân tích nghiệp vụ (BA), kỹ thuật (Tech Lead), phát triển, kiểm thử, tích hợp, đào tạo và hỗ trợ.

Để đảm bảo tiến độ và chất lượng, cơ chế điều hành được thiết lập xuyên suốt: họp Steering Committee hàng tháng, báo cáo tiến độ hàng tuần giữa các PM và các phiên daily stand-up trong giai đoạn Go-Live.

Để kiểm soát tiến độ và chất lượng, dự án MES cần những mốc rõ ràng cùng tiêu chí nghiệm thu cụ thể, làm căn cứ cho từng giai đoạn triển khai.

• URD ký duyệt → bắt đầu thiết kế.

• SDD ký duyệt → cấu hình & phát triển.

• UAT Pass ≥ 95% test cases, không còn lỗi nghiêm trọng.

• Go-Live khi dữ liệu chuẩn & checklist cutover đạt 100%.

• Ổn định khi KPI mục tiêu đạt (ví dụ: OEE, độ chính xác tồn kho, lead time báo cáo).

4. Lợi ích và thách thức khi sử dụng hệ thống MES

4.1. Lợi ích khi sử dụng hệ thống MES

Việc ứng dụng hệ thống MES (Manufacturing Execution System) mang lại nhiều lợi ích nổi bật cho doanh nghiệp, đặc biệt trong việc nâng cao năng suất và chất lượng sản xuất.

• Nâng cao năng suất và hiệu quả vận hành: Tối ưu lịch sản xuất, giảm thời gian dừng máy, tối ưu phân bổ nhân sự và thiết bị.

• Giám sát sản xuất theo thời gian thực: Theo dõi tiến độ, trạng thái máy móc và chất lượng sản phẩm tức thì, kịp thời xử lý sự cố.

• Kiểm soát chất lượng chặt chẽ: Kiểm tra chất lượng ngay tại từng công đoạn, giảm tỷ lệ sản phẩm lỗi, hạn chế rủi ro thu hồi.

• Cải thiện khả năng truy xuất nguồn gốc: Ghi nhận đầy đủ thông tin từ nguyên vật liệu đến thành phẩm, đảm bảo minh bạch.

• Giảm hao hụt và tối ưu chi phí sản xuất: Tiết kiệm nguyên vật liệu, tối ưu tồn kho, giảm chi phí bảo trì thiết bị.

• Tạo nền tảng cho chuyển đổi số và sản xuất thông minh: Dễ dàng tích hợp với ERP, WMS và các hệ thống khác, chuẩn bị cho mô hình nhà máy thông minh (Smart Factory).

4.2. Thách thức khi sử dụng hệ thống MES

Tuy nhiên, triển khai MES cũng đặt ra nhiều thách thức, cụ thể:

• Chi phí đầu tư ban đầu lớn (phần mềm, thiết bị, hạ tầng, đào tạo).

• Thay đổi thói quen và quy trình làm việc, cần thời gian thích nghi.

• Đòi hỏi hạ tầng mạng và bảo mật mạnh mẽ.

• Tích hợp với các hệ thống khác phức tạp, dễ phát sinh lỗi.

• Nguy cơ rủi ro bảo mật dữ liệu, cần có giải pháp bảo vệ nghiêm ngặt.

5. Làm thế nào để lựa chọn đơn vị cung cấp hệ thống MES trong sản xuất

Hệ thống MES tối ưu cho mọi ngành công nghiệp sản xuất. Tuy nhiên, không thể phủ định rằng mỗi ngành sản xuất đều có những đặc thù và yêu cầu riêng. Ngay cả khi MES hoạt động hoàn hảo ở một cơ sở trong nhiều năm, không thể đảm bảo rằng nó sẽ đem lại kết quả tương tự ở một cơ sở khác. 

Có thể thấy, cách sử dụng hệ thống MES phù hợp với nhu cầu của từng nhà máy, việc lựa chọn một đơn vị cung cấp có khả năng tùy chỉnh theo nhu cầu khách hàng (customize) là vô cùng quan trọng để tối ưu hoá chi phí và tối đa hoá lợi ích nhận được từ khoản đầu tư cho việc triển khai hệ thống MES.

Thấu hiểu được điều này, VTI Solutions với đội ngũ IT kỹ thuật cao luôn sẵn sàng tùy chỉnh giải pháp theo nhu cầu riêng biệt của từng khách hàng. Với nhiều năm kinh nghiệm và là đối tác của nhiều doanh nghiệp sản xuất lớn nhỏ tại Nhật Bản và Việt Nam, VTI Solutions không chỉ có những hiểu biết sâu sắc về các ngành công nghiệp sản xuất mà còn cung cấp các giải pháp có khả năng tích hợp với những hệ thống sẵn có của nhà máy (ERP, SAP,…).

6. Hệ thống điều hành sản xuất toàn diện hàng đầu Việt Nam MES-X

Hệ thống điều hành sản xuất MES-X là hệ thống điều hành quản lý toàn diện quy trình sản xuất thông minh cung cấp cho doanh nghiệp cái nhìn tổng thể trên từng công đoạn về toàn bộ quá trình sản xuất được phát triển bởi VTI Solutions.

MES-X cho phép trao đổi thông tin tự động giữa các công đoạn sản xuất và các hệ thống khác trong nhà máy như hệ thống ERP (Enterprise Resource Planning), hệ thống SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition), hệ thống PDM (Product Data Management) và hệ thống QMS (Quality Management System). Bộ tính năng ưu việt của MES-X bao gồm:

Lập kế hoạch sản xuất: Lập kế hoạch sản xuất tổng thể hoặc theo đơn hàng. Kế hoạch sản xuất chi tiết trên từng công đoạn, máy/ dây chuyền sẽ được tạo tự động. Tự động đề xuất các xưởng, thiết bị sản xuất khi đều độ kế hoạch để tối ưu trong sản xuất, giảm thiểu lãng phí về nguồn lực trong sản xuất.

Quản lý quy trình sản xuất: MES-X giúp quản lý và tối ưu hóa quy trình sản xuất trên từng công đoạn. Cung cấp công cụ để định nghĩa và theo dõi các bước trong quy trình sản xuất, đảm bảo tính tuần tự, đúng thứ tự và đúng quy trình của từng công đoạn.

Quản lý chất lượng: MES-X giúp quản lý quá trình kiểm tra chất lượng và đảm bảo tuân thủ các quy trình kiểm tra và tiêu chuẩn chất lượng. Hệ thống cung cấp các công cụ để ghi lại kết quả kiểm tra, theo dõi lỗi và hỗ trợ quy trình kiểm tra lại và sửa chữa khi cần thiết.

Cập nhật, quản lý tiến độ sản xuất: Theo dõi tiến độ sản xuất realtime (theo thời gian thực). Kiểm soát chặt chẽ và chính xác dữ liệu sản xuất giúp giảm thiểu sai sót và thất thoát.

Quản lý nhân công: MES-X hỗ trợ quản lý nhân công trong quy trình sản xuất. Hệ thống giúp theo dõi số lượng và kỹ năng của nhân viên, quản lý lịch làm việc, phân công công việc và theo dõi hiệu suất làm việc của từng nhân viên trên từng công đoạn.

Quản lý năng lực sản xuất: MES-X cung cấp báo cáo so sánh năng suất (chỉ số OEE), hiệu năng giữa các phân xưởng, thiết bị sản xuất theo kế hoạch & thực tế một cách trực quan và chi tiết. Phân tích dữ liệu để đưa ra cải tiến về việc nâng cao năng suất trong sản xuất

Quản lý tiến độ sản xuất: Hệ thống cung cấp báo cáo tiến độ sản xuất từ tổng quan theo đơn hàng đến chi tiết theo từng đơn vị sản xuất nhỏ nhất như phân xưởng, thiết bị sản xuất. Thống kê theo nhiều góc nhìn đa chiều giúp theo dõi tiến độ một cách realtime

Quản lý chi phí sản xuất: MES-X cung cấp báo cáo chi phí sản xuất chi tiết tự động bao gồm việc tính toán và theo dõi chi phí sản xuất, từ đó giúp quản lý chi phí một cách chính xác và hiệu quả.

Liên hệ với chúng tôi để nhận ngay demo miễn phí và được tư vấn hướng dẫn sử dụng hệ thống MES hàng đầu Việt Nam!

Nhận tư vấn miễn phí

5432105/5 - (22 bình chọn)